Srpska književna zadruga je naša najstarija izdavačka ustanova i jedna od malobrojnih kulturnih institucija srpskog naroda osnovanih u XIX veku koje su uspele da se održe duže od sto godina.
SKZ je osnovana 29. aprila 1892. godine (odnosno 16. aprila po starom kalendaru), u Beogradu, u zgradi tadašnje Srpske kraljevske akademija, u Brankovoj ulici broj 15. Njeni osnivači bili su Stojan Novaković, Jovan Jovanović Zmaj, Ljubomir Stojanović, Ljubomir Kovačević, Svetislav Vulović, Andra Gavrilović, Ljubomir Jovanović, Milan Đ. Milićević, Milan Jovanović Batut i drugi tadašnji značajni srpski pisci i naučnici. Za prvog predsednika Zadruge izabran je istoričar i filolog Stojan Novaković, za potpredsednika pesnik Jovan Jovanović Zmaj, koji je nacrtao i poznati znak SKZ, za tajnika (sekretara) Ljubomir Kovačević, za knjižničara Andra Gavrilović i za blagajnika Uroš Blagojevć. I docnije su na čelu Zadruge i u njenom upravnom odboru bili najznačajniji srpski pisci i naučnici, od Pavla Popovića, Jovana Skerlića, Milovana Glišića, Sime Matavulja, Isidore Sekulić, Jaše Prodanovića, Tihomira Đorđevića, Ive Andrića, Veljka Petrovića, Miloša N. Đurića do Radovana Samardžića, Vojislava Đurića, Dobrice Ćosića, Riste Tošovića, Milana Đokovića, Branka V. Radičevića, Desanke Maksimović, Meše Selimovića, Ivana V. Lalića, Jovana Hristića, Slobodana Selenića, Vaska Pope i drugih.
* * *
Srpska književna zadruga je u vreme osnivanja bila prvi i pravi moderni izdavač među Srbima, a danas sigurno predstavlja više nego simbolično ime srpske književnosti i kulture i izdavača koji ima posebno mesto i zadatak u kulturnom prostoru svoga naroda. Osnovni zadaci SKZ bili su da objavljuje i širi u narod najznačajnija dela starije, narodne i savremene srpske književnosti i nauke, kao i da upoznaje srpske čitaoce sa značajnim ostvarenjima svetske književnosti svih vremena. Ona je, zahvaljujući svom mnogobrojnom članstvu koje je živelo u nekoliko tadašnjih dražava, ubrzo postala stožer okupljanja srpskog naroda preko značajnih kulturnih i književnih vrednosti s kojima ga je upoznavala. Stoga je njena misija oduvek bila koliko književna i kulturna toliko i nacionalna i društvena.
Izdanaja SKZ bila su najsigurniji putokaz vrednosti, bogatstva i raznovrsnosti koje poseduje srpska kultura. Ona takođe svedoče da je velika kulturna i nacionalna misija Zadrugina proizilazila iz uverenja poznatih srpskih književnika i naučnika koji su bili na njenom čelu i u njenoj upravi da su kultura i prosveta jedan od najsigurnijih oslonaca modeernog društva i osnovni uslov duhovnog jedinstva i napretka srpskog naroda ma gde on živeo. Danas, kad srpski narod, kao u vreme osnivanja zadruge, živi u rasejanju u nekoliko susednih država i širom sveta, njena kulturna, književna i nacionalna misija isto tako mu je naophodna kao što mu je bila neophodna i krajem XIX i u prvim decenijama XX veka.
SKZ je kulturni i duhovni kontinuitet srpskog naroda uvek potvrđivala nesumnjivim književnim i naučnim vrednostima koje već sto osamnaest godina objavljuje pod svojim znakom. Najznačajnija biblioteka SKZ, njeno plavo kolo, jeste njena duhovna lična karta, ali i lična karta svih onih koji znaju da vrednosti kulturne i nacionalne tradicije trajno stabilizuju i pojedinačnu čovekovu ličnost i njegovu nacionalnu zajednicu. U plavom kolu SKZ i u ostalim njenim bibliotekama nalazi se celokupna srpska istorija, kultura, nauka, književnost, umetnost, u njima je naša i svetska klasika i naša i svetska savremenost.
Duh tradicije i duh savremenosti dva su ključna principa kojima se rukovodi SKZ u svome radu, i ona je ta dva principa u potpunosti ostvarila u svim svojim izdanjima. Negujući predano takve principe, SKZ je krunu svoga nacionalnog i kulturnog rada u poslednjoj deceniji XX veka ostvarila monumentalnom desetotomnom Istorijom srpskog naroda, najobimnijom i najpouzdanijom političkom, ekonomskom i kulturnom istorijom koju Srbi i srpska nauka i kultura imaju, plodom dugogodišnjeg istraživačkog i sintetičkog rada naših najznašajnijih savremenih istoričara i pisaca. SKZ nastoji da u svoj izdavački program uvrsti što više drugih kapitalnih izdanja i velikih projekata, jer se zahvaljujući njima na najadekvatniji način čuva njena tradicija i pomaže duhovni rast i kulturni razvoj srpskog naroda. Sa bibliotekama koje danas ima, SKZ svoje postojanje i svoju misiju i dalje potvrđuje onim što je najvrednije i najpotrebnije našem narodu i našoj kulturi i u današnjim više nego složenim trenucima njihovog postojanja i razvoja.
Izvor: Srpska književna zadruga
